هنر داستانسرايى وحشى در مثنوى فرهاد و شيرين

بخش دوّم: نقد و تحلیل آثار وحشی بافقی
تنظیمات نوشتاری

هنر داستانسرايى وحشى در مثنوى فرهاد و شيرين

 

الهى   سينه‏ اى   ده   آتش    افروز              در آن سينه دلى  وان دل همه سوز

هر آن دل را كه سوزى نيست، دل نيست           دل افسرده غير از آب و گل نيست

دلم   پر  شعله   گردان  ، سينه  پر دود            زبانم  كن  به  گفتن  آتش آلود ...

 

*ديوان: 493

وحشى در ابتداى داستان از خدا دلى پرسوز و گداز مى‏ طلبد و دعايش مستجاب مى‏گردد. مثنوى فرهاد و شيرين يكى از مهمترين آثار وحشى‏ بافقى است. داستانى است مؤثر و دلنشين و جذاب كه حسب‏الحال شاعر عاشق ‏پيشه ماست. وى داستان زندگى پردرد و سراسر عشق خود را به تقليد از خسرو  و شيرين نظامى گنجوى در قالب مثنوى فرهاد و شيرين بيان مى‏دارد:

 

منم فرهاد و شيرين آن شكرخند       كز آن چون كوهكن جان بايدم كند

 

چه فرهاد و چه شيرين اين بهانه است        سخن اين است و ديگرها فسانه است

 

*ديوان: 520

زبان وحشى در طول اين منظومه دلنشين و جذاب و آتشين و به زبان محاوره و تخاطب نزديك است.

شخصيّت فرهاد و استغناى طبع او با هنرمندى خاصّى بيان شده است:



ز كار  كارفرمايان   برآشفت                 گره  بر گوشه ابرو  زد  و  گفت

مگر از بهر زر، ما كار سنجيم؟              ز ميل طبع خود زين سان به رنجيم

چه مايه زر، كه ما بر باد داديم              از  آن  روزى كه   بازو   برگشاديم

به   ذوق  كارفرما  كار  سازيم                          ز مزد   كارفرما  بى‏ نيازيم

*ديوان: 532

استغناى طبع فرهاد:

 

بگفت آن كس گزير از زر ندارد       كه پنهان مخزن گوهر ندارد

مرا گنجى نهان اندر نهاد است         كه با وى گنج باد آورد باد است

*ديوان: 567

گفتگوى زيبا و هنرمندانه و بخردانه شيرين با فرهاد و جواب هاى عاقلانه و زيركانه فرهاد در پايان داستان نيمه ‏تمام فرهاد و شيرين وحشى ، هنر داستانسرايى وحشى را تحكيم مى ‏بخشد:

 

شكر لب گفت كاين ميل از كجا خاست                   بگفت از يك دو حرف آشنا خاست

بگفتش كان چه حرف آشنا بود                    بگفتا مژده‏اى چند از وفا بود

بگفت از گلرخان بيند وفا كس                       بگفت اين آرزو عشّاق را بس ...

*ديوان: 542

زبان وحشى در فرهاد و شيرين زبانى عشق‏آميز، پر شكوه و پرسوز و گداز است:

 

زبان جانگدازان آتشين است        چو شمعش آتش اندر آستين است

كسى كو آن زبان در آستين نيست      زبانش هست، امّا آتشين نيست

حديث عشق آتشبار بايد                           زبان آتشين در كار بايد

*ديوان: 511

زبان وحشى به روش روزمره عوام است و در بعضى جاها به قدرى ساده سخن گفته كه زبانش را سهل و ممتنع كرده و به صورت ضرب‏المثل درآورده است:

خموشى پرده پوش راز باشد                نه مانند سخن غمّاز باشد

*ديوان: 510

هنر داستانسرايى وحشى در مثنوى فرهاد و شيرين

 

الهى   سينه‏ اى   ده   آتش    افروز              در آن سينه دلى  وان دل همه سوز

هر آن دل را كه سوزى نيست، دل نيست           دل افسرده غير از آب و گل نيست

دلم   پر  شعله   گردان  ، سينه  پر دود            زبانم  كن  به  گفتن  آتش آلود ...

 

*ديوان: 493

وحشى در ابتداى داستان از خدا دلى پرسوز و گداز مى‏ طلبد و دعايش مستجاب مى‏گردد. مثنوى فرهاد و شيرين يكى از مهمترين آثار وحشى‏ بافقى است. داستانى است مؤثر و دلنشين و جذاب كه حسب‏الحال شاعر عاشق ‏پيشه ماست. وى داستان زندگى پردرد و سراسر عشق خود را به تقليد از خسرو  و شيرين نظامى گنجوى در قالب مثنوى فرهاد و شيرين بيان مى‏دارد:

 

منم فرهاد و شيرين آن شكرخند       كز آن چون كوهكن جان بايدم كند

 

چه فرهاد و چه شيرين اين بهانه است        سخن اين است و ديگرها فسانه است

 

*ديوان: 520

زبان وحشى در طول اين منظومه دلنشين و جذاب و آتشين و به زبان محاوره و تخاطب نزديك است.

شخصيّت فرهاد و استغناى طبع او با هنرمندى خاصّى بيان شده است:



ز كار  كارفرمايان   برآشفت                 گره  بر گوشه ابرو  زد  و  گفت

مگر از بهر زر، ما كار سنجيم؟              ز ميل طبع خود زين سان به رنجيم

چه مايه زر، كه ما بر باد داديم              از  آن  روزى كه   بازو   برگشاديم

به   ذوق  كارفرما  كار  سازيم                          ز مزد   كارفرما  بى‏ نيازيم

*ديوان: 532

استغناى طبع فرهاد:

 

بگفت آن كس گزير از زر ندارد       كه پنهان مخزن گوهر ندارد

مرا گنجى نهان اندر نهاد است         كه با وى گنج باد آورد باد است

*ديوان: 567

گفتگوى زيبا و هنرمندانه و بخردانه شيرين با فرهاد و جواب هاى عاقلانه و زيركانه فرهاد در پايان داستان نيمه ‏تمام فرهاد و شيرين وحشى ، هنر داستانسرايى وحشى را تحكيم مى ‏بخشد:

 

شكر لب گفت كاين ميل از كجا خاست                   بگفت از يك دو حرف آشنا خاست

بگفتش كان چه حرف آشنا بود                    بگفتا مژده‏اى چند از وفا بود

بگفت از گلرخان بيند وفا كس                       بگفت اين آرزو عشّاق را بس ...

*ديوان: 542

زبان وحشى در فرهاد و شيرين زبانى عشق‏آميز، پر شكوه و پرسوز و گداز است:

 

زبان جانگدازان آتشين است        چو شمعش آتش اندر آستين است

كسى كو آن زبان در آستين نيست      زبانش هست، امّا آتشين نيست

حديث عشق آتشبار بايد                           زبان آتشين در كار بايد

*ديوان: 511

زبان وحشى به روش روزمره عوام است و در بعضى جاها به قدرى ساده سخن گفته كه زبانش را سهل و ممتنع كرده و به صورت ضرب‏المثل درآورده است:

خموشى پرده پوش راز باشد                نه مانند سخن غمّاز باشد

*ديوان: 510

1

تركيباتى كه وحشى در فرهاد و شيرين به كار گرفته:

 

از آن جانب عنان گيران اميد               رخ آورده چو ذرّه سوى خورشيد

*ديوان: 537

 

پس آنگه خير باد انبيا كرد                      بُراقش رو به راه كبريا كرد

*ديوان: 504

 

پس آنگه خير باد يك به يك كرد                    به پوزش، لعل شيرين پر نمك كرد

*ديوان: 500

 

بداد از لب ميى اندوه سوزش كه گويى جان به لب آمد هنوزش

*ديوان: 569

 

ز بس غم، شد بر آن مرغ غم‏ آهنگ سرا بُستان خسرو چون قفس تنگ

*ديوان: 522

 

زليخا را چو پيرى ناتوان كرد                       گلش را دست فرسود خزان كرد

*ديوان: 516

 

به آن گستاخ گويان سرايى نبودش هيچ ميل آشنايى

*ديوان: 522

 

كسى كز قند باشد چاشنى ياب ز اندك تلخيى گردد عنان تاب

*ديوان: 519

 

كمان بشكستش ابروى كماندار                     خدنگ اندازِ غمزه رفتش از كار

*ديوان: 516

 

به خورشيد سخن نه ديده دل                      مشو خفاش ظلمت خانه گل

*ديوان: 510

 

كلمات و اصطلاحات عاميانه در فرهاد و شيرين وحشى:



به ترتيبى نهاده وضع عالم        كه نى يك موى باشد بيش و نى كم

*ديوان: 494

 

كسى را كاين هما بر سر نشيند          به بالادست اسكندر نشيند

 

*ديوان: 508

 

بعينه همچو يك نور و دو ديده                    كه آن را چشم كوته‏بين دو ديده

*ديوان: 506

 

اگرچه ظاهرا صورت دگر بود                   ولى پنهان نوايى بيشتر بود

*ديوان: 543

 

هنر كمياب باشد زر بسى هست                        هنر چيزى است كان با كم كسى هست

*ديوان: 532

 

زدى خوش زود، پا بر آشنايى          مكن كاين نيست غير از بى‏وفايى

*ديوان: 527

كلمات عربى ثقيل در فرهاد و شيرين وحشى كه با هنرمندى خاصى جاى گرفته است:

 

بگفتا درد حرمان را چه درمان        بگفتا: واى واى از درد حرمان

*ديوان: 543

 

به ذوق خود كند اين سختكوشى          بود مستغنى از صنعت فروشى

*ديوان: 530

مزاجى با تعرّض دير خرسند               عتابى با عبارت سخت پيوند

*ديوان: 527

طرح كوتاهى از نجوم كه چندان ساده نيست و تشخّص و تحرّك به كواكب بخشيده است:

 

به زير پى نخستين عرصه پيمود          قمر رخ بر ركاب روشنش سود

فروغى كامدى گرد از ركابش                 ندادى در دو هفته آفتابش

وز آن منزل، همان دم كرد شبگير            دبستان دوّم جا ساخت چون تير

عطارد لوح خود آورد پيشش                  كه اينم هست كن نعلين خويشش

چو در بزم سوّم آوازه انداخت                به چادر زهره، ساز خود نهان ساخت ...

*ديوان: 504

تصويرى از افلاك، هنر داستانسرايى وحشى را بيشتر به ما مى‏آموزد:

برون آ، يا نبى ‏اللّه‏، برون آى       برون آ، با رخ چون مه، برون آى!

برون فرما كه مه را دل شكسته      ز شوقت بر سر آتش نشسته

عطارد تا ز وصلت مژده بشنيد         چو طفل مكتب است اندر شب عيد ...

*ديوان: 503

وصف براق پيامبر:

براقى گرمى برق از تكش وام              ز فرشش تا فراز عرش يك گام

نديده نقش پا چشم گمانش                 نسوده دستِ وهمِ كس عنانش

به مغرب نعلش ار خوردى به خاره            به مشرق بود تا جستى شراره ...

*ديوان: 502

تخيّلات شاعر كويرنشين براى توصيف دشت زيبا و دلربا و سرسبز:

 

مى عشرت به گردش صبح تا شام             به صبح و شام مشغول مى و جام

صباحى از صبوحى عشرت اندوز                  خمار شب شكسته جرعه روز

شراب صبح و صبح شادمانى                        صلاى عيش و عشرت جاودانى

*ديوان: 537

غيرت شيرين هنگام شنيدن خبرى كه خسرو به شكّر پيوسته است:

 

خبر دادند شيرين را كه خسرو       به شكر كرده پيمان هوس نو

از آن پيمان شكن يار هوس كوش   تف غيرت نهادش در جگر نوش

از آن بد عهد دمساز قدم سست      تراوشهاى اشك رخ به خون شست

از آن زخمى كه بر دل كارگر داشت      گذار گريه بر خون جگر داشت ...

*ديوان: 521

2

 

گلچينى از زيباييهاى منظومه فرهاد و شيرين:

 

به هر جا كافتاب آن جا نهد پاى       پس ديوار باشد سايه را جاى

*ديوان: 501

يكى بودى بد و نيك زمانه              تفاوت پا كشيدى از ميانه

*ديوان: 496

چنان شد ظلمت كفر از جهان دور        كه ناگه خال بت رويان شود نور

*ديوان: 500

 

استعاره‏هاى زيبا:

 

هوس را در گريبان اخگر افتاد         صبورى را خسك در بستر افتاد

*ديوان: 534

 

طلب را كفش، پيش پا نهادند                  غرض را رخت در صحرا نهادند

*ديوان: 534

 

اوج زيباييهاى هنرى و شاعرانه وحشى:

توصيف زيبايى شيرين:

 

فتادى سايه ‏اش گر بر سر خاك       زمين سر بر زدى بر حسب افلاك

گرش سايه زمين بوسيدى از دور       دويدى چون غلامان از پيش نور

*ديوان: 501

ناز و نياز دو طرفه عاشق و معشوق:

 

كشش بود از دو جانب سخت بازو          به ميزان محبّت هم ترازو

ز سويى حسن در زورآزمايى          ز سويى عشق در زنجير خايى

از آن جانب اشارتها كه پيش آى        وز اين سو خاكساريها كه كوپاى؟

از آن سو تيغ ناز اندر كف بيم          وز اين جانب سر اندر دست تسليم

*ديوان: 540

بدطالعى وحشى:

 

هر آن خنجر كه از مژگان كشيدم       به من برگشت و زهر او چشيدم

چو شمشيرم بُد ابروى خميده             كنون شمشير بر رويم كشيده

دل سنگين كه بُد در سينه من           كنون سنگى بود بر سينه من

مرا چاهى كه بد زيب زنخدان              در آن چاهم كنون چون ماه كنعان

بلا بودم چو بالا مى‏نمودم                           ولى آخر بلاى خويش بودم



*ديوان: 585

 

زبان گيرا و دلنشين وحشى براى خدايى كه همه چيز را از نيستى به هستى آورده است:

 

زهى رحمت كه كردى تيز دستى         زدى بر نيستى نيرنگ هستى

*ديوان: 495

مضامين تازه در منظومه فرهاد و شيرين وحشى:

 

مى گلرنگ در جام طرب كرد        به مستى هوشيارى را ادب كرد

*ديوان: 533

به آن جانب كه مى‏ شد در تك و تاز         به جاى گردش از ره، خاستى ناز

*ديوان: 540

در وصف سخن:

 

صدف مادر نه و عمان پدر نه          چو اين دُرّ يتيم و دربدر نه

*ديوان: 507

ماه را در انتظار مقدم مبارك رسول خدا، مضطرب و پريشان ترسيم كرده:

برون فرما كه مه را دل شكسته        ز شوقت بر سر آتش نشسته

*ديوان: 503

حالات گوناگون فرهاد هنگام شنيدن نام شيرين:

 

به كامش در نشست آن نام چون نوش       چنان كش تلخكامى شد فراموش

از آن نامش كه جنبش در زبان بود            اثر در حل و عقد استخوان بود

از آن جنبش كه در اركان فتادش                  تزلزل در نياى جان فتادش

از آن نامش به جان ميلى در آمد              چه ميلى كز درش سيلى درآمد ...

*ديوان: 533

نزديك شدن زبان وحشى به زبان گفتگو:

 

ز ما تا عشق بس راه درازى است         به هر گامى نشيبى و فرازى است

نشيبش چيست؟ خاك راه گشتن           فراز او كدام؟ از خود گذشتن

*ديوان: 514

ضرب‏المثهاى شعر وحشى نزديك به زبان محاوره است:

 

زبان بسيار سر بر باد داده است        زبان را سر عدوى خانه زاد است

*ديوان: 510

 

ز بى‏يارى دلى بودش چنان تنگ        كه بودى با در و ديوار در جنگ

*ديوان: 521

 

اساسى گر ندارى كوه بنياد         غم خود خور كه كاهى در ره باد



*ديوان: 514


آموزشگاه گویندگی و سخنوری موسسه شهریاران سخن (مدرسه سخن)

مدرسه سخن آموزشگاه و مدرسه تخصصی مجریگری و اصول و فنون سخنرانی


سالها با شما و همراه شما هستیم در سایت ایران مجری و باشگاه ایرانمجری. افتخار ماست تا اینبار در سایت سخنوری با شما باشیم.  صدها مقاله مرتبط به فنون سخنرانی و صدها متن سخنرانی و متن مجری گری در پردیس سخن 1400

مدرسه سخن ایران از بهترین مراکز آموزشی در زمینه سخنوری و گویندگی و مجریگری می‌باشد که با مدیریت دکتر فریبا علومی یزدی و مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکنون به آموزش بیش از ۱۰۰۰ مجری و سخنران در کشور اقدام نموده است.
شما می توانید آخرین مقالات و آموزش های مرتبط با فن بیان و سخنوری را در این سایت ببینید . برای ورود به سایت سخنوری کلیک کنید.


آخرین تصاویر از سخنوران و فراگیران مدرسه سخن و نظرات ارزشمند آنها را در قسمت نظرات گوگل مپ ملاحظه فرمایید.

روی لینک زیر کلیک کنید

گوگل مپ : مدرسه سخن ایران تاسیس ۱۳۹۵ آموزش سخنوری ، گویندگی و مجریگری

تنها یک راه برای سخنور شدن وجود دارد !