مقدار مبالغه و غلوّ در ستايشهاى وحشى از ممدوحان

بخش دوّم: نقد و تحلیل آثار وحشی بافقی
تنظیمات نوشتاری

مقدار مبالغه و غلوّ در ستايشهاى وحشى از ممدوحان

از قرن نهم تا اواخر قرن دوازدهم قمرى شاعران به سرودن اشعار مذهبى و قصايد بلند در ستايش ائمه اطهار پرداختند و شاعرانى چون محتشم به دستور شاه تهماسب صفوى شروع به ساختن قصايد دينى كردند. به طورى كه بعدها اين روش معمول گشت و بيشتر شاعران در مضمونهاى دينى و مذهبى و مدح و منقبت امامان به قصيده‏سرايى مى‏پرداختند. صلات اين شاعران بسيار ناچيز و كم بود به همين دليل با اينكه شاعران زيادى اين روش را دنبال مى‏كردند آثار ممتازى جز آثار عده معدودى چون صائب، وحشى و قاآنى و ديگران پديد نيامد. شاعران اين دوره سعى مى‏كردند از روش پيشينيان در قصيده و غزل تتبّع نمايند. وضعيّت مديحه‏سرايى در اين دوره رونق فراوانى يافت شاعران به ستايش خداوند، مدح ائمّه اطهار، پيامبر (ص)، امام على (ع)، امام رضا (ع)، امام زمان (عج)، و غيره مى‏پرداختند و در مناقب آن بزرگواران شعر مى‏سرودند. در اين چهار قرن شاعران بسيار زيادى ظهور كردند كه همه در يك مرتبه نبودند شاعرانى چون: جامى، صائب، قاآنى، وحشى، محتشم، عرفى و چند تن ديگر شاعران متوسّطى بودند كه به مدح سلاطين در ايران و هند مى‏پرداختند. شاعران اين دوره صفات ساختگى و دروغين مملوّ از غلوّ و اغراق به اميد صله و جايزه به ممدوح مى‏دادند.[1]

وحشى در قصايدى كه براى مدح ممدوح مى‏سروده مبالغه به خرج مى‏داده است و مانند انورى شاعر قصيده‏سرا و مدّاح قرن ششم كه به قصيده‏سرايى علاقه خاصّى دارد و آن را مهم مى‏شمارد، سبكى مخصوص پديد آورده كه به زبان محاوره عمومى نزديك كرده است. درست است سراسر قصيده‏هاى انورى مديحه‏سرايى است ولى از هنر قصيده‏سرايى برخوردار است و الحق كه وحشى نيز داراى چنين هنرمندى بوده است.[2]

انورى با اينكه خود شاعرى مدّاح است شاعران مديحه‏سرا را مورد ملامت و نكوهش قرار مى‏دهد:

 

عادت طرح شعر آوردند

قومى از حرص و بخل گنده خويش

 

نام حكمت همى نهند آنگاه

بر خرافات ژاژ ژنده خويش

 

گرگ و خرّاز اين لئيمان‏اند

همه دوزنده و درنده خويش

 

انورى، پس تو نيز يادآور

طيرگيهاى زهرخنده خويش

 

پيش همچون خودى ز سيلى آز

سرك پيش در فكنده خويش

 

شكر كن كاين زمانش مى‏بينى

خواجه ديگران و بنده خويش[3]



در كتاب مدح داغ ننگ بر سيماى ادب فارسى آمده است مدح مهمترين موضوع در شعر فارسى است كه شاعران در حول محورهاى ذيل به مدح مى‏پرداختند:

«ذات پروردگار، پيامبر اسلام (ص) و اهل بيت (ع)، ائمه اطهار (ع)، خلفاى راشدين، فقها، بزرگان دين اسلام و خلفاى بغداد و اماكن مقدسه بخصوص كعبه معظمّه، شاهان و اميران و فرمانروايان و فاتحان، افراد خاندان سلاطين: زن، فرزند، نوادگان، برادر، خواهر، عمّ، خال و ديگران، متعلّقات پادشاهان مانند: قصر، باغ، اسب، شمشير و غيره، مجالس رزم، بزم، سوگوارى، شكارگاهها، سفرها، لشكركشيها و غير اينها، وزيران، سران لشكر، سفيران، حاكمان، واليان، نديمان، مشاوران و ساير مقامات مهمّ كشور، قاضيان، مستوفيان، دبيران و منشيان دستگاه سلطنت، محتشمان و صاحبان جاه و مال و قدرت، بزرگان علم و ادب و هنر، پهلوانان، دليران، رزم‏آوران، برخى از ياران و دوستان و خويشان شاعر، طبقات مختلف مردم و پيشه‏وران و مغنيان، عرفا، زهّاد، سادات، نقبا، خاندانهاى مشهور دينى، مدح شاعران براى خود (مفاخره).[4]

وحشى در قصايدش از صنعت غلوّ و اغراق و مبالغه استفاده كرده است و در اين روش شيوه قدما را تتبّع نموده است. زيرا به شيوه گذشتگان هر چه مدح ممدوح در قصيده، ساختگى‏تر و اغراق‏آميزتر باشد بيشتر
نظرش را جلب خواهد كرد و چه بسا صلات و جوايز ارزنده‏اى نصيب شاعر سازد. به عنوان نمونه قصيده‏اى از انورى در مدح مؤيّدالدّين مودود شاه‏بن زنگى آورده مى‏شود كه سراپا غلوّ است و مبالغه و اغراق:

 

باز آمد آنكه دولت و دين در پناه اوست

دور سپهر بنده درگاه جاه اوست

 

مودود شه، مؤيد دين، پهلوان شرق

كامروز شرق و غرب جهان در پناه اوست

 

گردون غبار پايه تخت بلند او

خورشيد عكس گوهر بر كلاه اوست

 

سير ستارگان فلك نيست در بروج

بر گوشهاى كنگره بارگاه اوست

 

چشم مجاهدان ظفر نيست بر قدر

هم دستگاه بحر كمين دستگاه اوست

 

اى بس هماى بخت كه پرواز مى‏كند

در سايه‏اى كه بر عقب نيك‏خواه اوست

 

بر آستان چرخ به منّت قدم نهد

گردى كه مايه و مددش خاك راه اوست

 

انصاف اگر گواه دوام است لاجرم

انصاف او به دولت دايم گواه اوست

 

روزش چنين كه هست هميشه پگاه باد

ليكن ايمنى نتيجه روز پگاه اوست

 

منصور باد رايت نصرت‏فزاى او

ليكن عافيت ز نصرت تشويق كاه اوست[5]



فرّخى شاعر قصيده‏سرا و مدّاح قرن پنجم كه وحشى نيز بدو نظر داشته است، در مدح يمين‏الدّوله سلطان محمودبن سبكتگين چنين مى‏سرايد:

 

اى ملك گيتى گيتى، تراست

حكم تو بر هر چه تو خواهى رواست ...

 

در خور تو و ز در كردار توست

هر چه در اين گيتى مدح و ثناست

 

نام تو محمود بحق كرده‏اند

نام چنين بايد با فعل راست

 

طاعت تو دين است آنرا كه او

معتقد و پاكدل و پارساست

 

هر كه تو را عصيان آرد پديد

كافر گردد اگر از اولياست

 

از پى كم كردن بد مذهبان

در دل تو روز و شب انديشه‏هاست

 

سال و مه اندر سفر خضروار

خوابگه و جاى تو مهد صباست

 

ايزد كام تو به حاصل كناد

ما رهيان را شب و روز اين دعاست ...[6]




*

در قصيده فرّخى سيستانى مقدار غلوّ و مبالغه‏اى كه در اشعار وحشى و انورى ديده مى‏شود كمتر است و امّا وحشى، قصيده‏اى در ستايش امير غياث‏الدّين محمّد ميرميران ستوده است كه پايگاه و منزلتش را توأم با مبالغه و غلوّ بيان مى‏دارد:

 

... ميرميران كه كمين رايتش از آيت شأن

بهترين ركن فلك را پى استظهار است

 

در بنايى كه كند جنبش از آن راى مصيب

راستى لازمه ذات خط پرگار است

 

پيش دستش كه همه افسر عزّت بخشد

زر چه كرده است ندانم كه بدينسان خوار است

 

نقل حكمش نه همين مركز كل دارد و بس

به امانت قدرى نيز بر كهسار است

 

لامكان نيست بجز عرصه گه مضمارى

گر همه جيش علوّ تو بدان مضمار است

 

كهكشان نيست بجز منتسخ طومارى

كه همه وصف ضمير تو بر آن طومار است

 

خيمه جاه تو را درخور اجزاى طناب

امتدادى است كه آن لازمه مقدار است

 

قطره‏اى ريخت ز ابر اثر تربيتت

اصل آن نشو و نما گشت كه در اشجار است

 

سينه صاف تو و آن دل پوشنده راز

طرفه جايى است كه آيينه در او ستار است ...



وحشى: 180

بايد گفت روش وحشى در همه اشعارش بر اساس غلوّ نيست بلكه اين صنعت بيشتر در قصايدش به چشم مى‏خورد كه با استفاده از عناصر طبيعت و خصوصيّات و ويژگيهاى معشوق در بهترين لفظ و به زيباترين شيوه و روش به مدح ممدوح پرداخته است. به طورى كه از چار چوب قصيده دور نگشته و اركان آن را حفظ نموده است.

 

كشتى ما كه موج غمش داشت در ميان

برخاست باد شرطه و افتاد بر كنار



(وحشى)

حافظ گويد:

 

كشتى شكستگانيم، اى باد شرطه برخيز

باشد كه باز بينم، ديدار آشنا را




(حافظ‏نامه 1: 126 با تصرّف و تخليص)

*

 

به تاراج برگ درختان، ز هر سو

كند موذىِ باد، موشك دوانى



شادروان مهدى اخوان‏ثالث در «عطا و لقاى نيما: 125» ضمن شاهد آوردن اين بيت، آن را حذف موصوف و جانشين صفت دانسته كه در شعر نيما و شعر نو رواج پيدا كرده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 


[1]×. مدح، داغ ننگ بر سيماى ادب فارسى: وزين‏پور، نادر، چاپ اوّل 74، تهران، چاپخانه مهارت، انتشارات معين: 476ـ479.

 

[2]×. گزينه اشعار انورى ابيوردى، انتخاب و شرح دكتر منيره احمد سلطانى، چاپ اوّل 74، انتشارات نشر قطره، ص 10 و 11.

 

[3]×. همان: 19.

[4]×. همان: 38 و 39.

 

[5]×. ديوان انورى، به كوشش سعيد نفيسى، انتشارات پيروز، سال 1337: 62.

[6]×. ديوان حكيم فرّخى سيستانى، دكتر محمّد دبير سياقى، انتشارات زوّار، تهران: 18.

آموزشگاه گویندگی و سخنوری موسسه شهریاران سخن (مدرسه سخن)

مدرسه سخن آموزشگاه و مدرسه تخصصی مجریگری و اصول و فنون سخنرانی


سالها با شما و همراه شما هستیم در سایت ایران مجری و باشگاه ایرانمجری. افتخار ماست تا اینبار در سایت سخنوری با شما باشیم.  صدها مقاله مرتبط به فنون سخنرانی و صدها متن سخنرانی و متن مجری گری در پردیس سخن 1400

مدرسه سخن ایران از بهترین مراکز آموزشی در زمینه سخنوری و گویندگی و مجریگری می‌باشد که با مدیریت دکتر فریبا علومی یزدی و مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکنون به آموزش بیش از ۱۰۰۰ مجری و سخنران در کشور اقدام نموده است.
شما می توانید آخرین مقالات و آموزش های مرتبط با فن بیان و سخنوری را در این سایت ببینید . برای ورود به سایت سخنوری کلیک کنید.


آخرین تصاویر از سخنوران و فراگیران مدرسه سخن و نظرات ارزشمند آنها را در قسمت نظرات گوگل مپ ملاحظه فرمایید.

روی لینک زیر کلیک کنید

گوگل مپ : مدرسه سخن ایران تاسیس ۱۳۹۵ آموزش سخنوری ، گویندگی و مجریگری

تنها یک راه برای سخنور شدن وجود دارد !