اهمّيّت زيبايى معشوق در نظر وحشى (حُسن عشق مى‏آفريند)

معشوق وحشى چون يوسف زيباست كه دلها را مسخّر فرمان خود كرده است و افراد بسيارى را به كنگره عشق خود اسير كرده است. از آنجايى كه معشوق همه ناز است و عاشق همه نياز، وحشى از معشوقش فرمان ناز طلب كرده و دست نيازش را به سويش دراز مى‏كند.

بگذشت دور يوسف و دوران حسن توست

هر مصر دل كه هست به فرمان حسن توست

عشق و ذلّت و بدنامى عاشق

عشق توأم با خوارى و رسوايى است و انسان را به بدى شهره آفاق مى‏كند. وحشى در نظر معشوق خوار و زبون است مى‏خواهد مرغ سر ديوار گلستان معشوق، مگس‏ران سر خوان او، جاروب‏كش عرصه جولان يار و عنان‏گير يكران و برش باشد و آرزوى گوشه زندان يار را دارد.

اين بس كه تماشايى بستان تو باشم

مرغ  سر  ديوار   گلستان   تو     باشم

نازك خيالى‏هاى سبك هندى

و چگونگى تخيّل وحشى در صور خيال

باريك‏انديشى و خيال‏پردازى مختص به سبك هندى نيست و در سبكهاى ديگر به ويژه در سبك عراقى يافت مى‏شود با اين تفاوت كه شاعر سبك هندى مصرّانه به دنبال مضامين تازه باريك‏انديشى و خيال‏پردازى است و در واقع در پى يافتن «معنى بيگانه» و «خيال خاصّ» است. ولى اگر اين باريك‏انديشى از حدّ اعتدال خارج شود و ذهن را محتاج تأمّل و تفكّر نمايد، از لطف و طراوت غزل كاسته و شور و هيجان خواننده را از بين مى‏برد.[1]

وحشى با استفاده از صنايع ادبى به تخيّلات لطيف شاعرانه دست مى‏زند و با صور خيال هنرمندانه به نازك‏خيالى و باريك‏انديشى مى‏پردازد.

براى نمونه غزل ذيل را كه در باب تعويض معشوق و به دست گرفتن معشوقى تازه است مى‏آوريم:

بازم از نو خم ابروى كسى در نظر است

سلخ  ماه  دگر  و  غرّه  ماه  دگر    است

نفوذ لغات و اصطلاحات عاميانه در غزلها

در دوره صفويّه پادشاهان صفوى به شعر مدحى توجّهى نشان نمى‏دادند و اشعار مذهبى و دينى در مدح ائمّه اطهار را مى‏پسنديدند. به همين علّت شعر كه تا قبل از آن زمان در خدمت دربار بود به سوى محافل و مجامع عمومى و كوچه و بازار كشانده شد و شاعران در اصناف و مشاغل مختلف از جمله قصّاب، زرگر، كفّاش، تحصيلكرده و غيرتحصيلكرده، مكتب رفته و نرفته به سرودن شعر خصوصا اشعار مذهبى همّت گماشتند.

از اينرو شعر در خدمت مردم قرار گرفت. مردم در اصفهان به قهوه‏خانه‏ها رفته و جلسه شعر و شاعرى تشكيل مى‏دادند.

شوق وصال

وحشى شور و شوق بى‏مانندى براى وصال معشوق دارد. مژده وصل معشوقش او را بى‏تاب مى‏سازد به طورى كه از شادى ديدار خوابى به چشمانش نمى‏آيد. از شادى وصال، گريه سر مى‏دهد گريه‏اى كه فضاى خانه را پر از سيلاب اشك مى‏سازد. وحشى خود را مديون مرغ بى‏زبانى مى‏داند كه از هجران معشوق در كنج قفس زندگى، خاموشى گزيده است.

مژده وصل توام ساخته بى‏تاب امشب

نيست از شادى ديدار مرا خواب امشب

گرفتن مضمون شعر از ديگر شاعران در منظومه خلدبرين

شرط ادب نيست كه پهلوى شاه       غير شهان را بود آرامگاه

ديوان: 387

حافظ:

«يار اگر ننشست با ما نيست جاى اعتراض      پادشاهى كامران بود از گدايان عار داشت»

منظومه فرهاد و شيرين

يكى از بهترين و دل‏انگيزترين مثنويهاى وحشى مثنوى معروف فرهاد و شيرين اوست كه با بيانى غم‏انگيز و عاشقانه و با لطيف‏ترين معانى و مفاهيم عارفانه بيان شده است. اين تنها مثنوى ناتمام وحشى است كه داراى 1070 بيت است و به روش خسرو و شيرين نظامى در وزن مفاعيلن مفاعيلن مفاعيل و در بحر هزج مسدّس مقصور سروده شده است. با اين تفاوت كه در خسرو و شيرين نظامى، خسرو شخصيّتى هوس‏پرست است ولى فرهاد در منظومه فرهاد و شيرين وحشى داراى جلوه‏اى خاصّ از فضايل و خصلتهاى پسنديده است. اين مثنوى ناتمام را بعدها: كوثرى همدانى، حبيب شيرازى، وصال شيرازى و صابر شيرازى كامل كردند. وصال پس از وحشى 1251 بيت بر آن افزود و به پايان برد.

غرض عشق است و اوصاف كمالش       اگر وحشى سرايد يا وصالش

ديوان: 392