منظومه فرهاد و شيرين

بخش دوّم: نقد و تحلیل آثار وحشی بافقی
تنظیمات نوشتاری

منظومه فرهاد و شيرين

 

يكى از بهترين و دل‏انگيزترين مثنويهاى وحشى مثنوى معروف فرهاد و شيرين اوست كه با بيانى غم‏انگيز و عاشقانه و با لطيف‏ترين معانى و مفاهيم عارفانه بيان شده است. اين تنها مثنوى ناتمام وحشى است كه داراى 1070 بيت است و به روش خسرو و شيرين نظامى در وزن مفاعيلن مفاعيلن مفاعيل و در بحر هزج مسدّس مقصور سروده شده است. با اين تفاوت كه در خسرو و شيرين نظامى، خسرو شخصيّتى هوس‏پرست است ولى فرهاد در منظومه فرهاد و شيرين وحشى داراى جلوه‏اى خاصّ از فضايل و خصلتهاى پسنديده است. اين مثنوى ناتمام را بعدها: كوثرى همدانى، حبيب شيرازى، وصال شيرازى و صابر شيرازى كامل كردند. وصال پس از وحشى 1251 بيت بر آن افزود و به پايان برد.

 

غرض عشق است و اوصاف كمالش       اگر وحشى سرايد يا وصالش

 

ديوان: 392

در همان عصر سيّدعلى نياز شيرازى از كار با وصال با خبر مى‏شود و مى‏سرايد:

 

نه از فرهاد و شيرينم روايت

كنم، چون كرد از آن وحشى حكايت

 

اگرچه آن عروس حجله فكر

درون جمله باشد همچنان بكر

 

ولى چندى است تا اكنون وصالش

درآورده در آغوش خيالش



به كابينش گهرها سفت، خواهد

در اتمامش سُخنها گفت، خواهد[1]



صابر شيرازى معتقد است كه وصال مثنوى فرهاد و شيرين را به پايان برده است و خود نيز 304 بيت بر آن افزود و به پايان برد.

 

حديثى را كه وحشى كرده عنوان

وصالش نيز ناورده به پايان

 

ز وحشى ديد يارى روى يارى

وصالش داشت از يارى به كارى

 

بسى دُرّ معانى هر دو سفتند

به مقدارى كه بُد مقدور گفتند

 

ولى زان قصّه چيزى بود باقى

كه پُر شد ساغر هر دو ز ساقى

 

ز دور جام مردافكن فتادند

سخن از لب، ز كف خامه نهادند



*ديوان: 434

فرهاد و شيرين كوثرى با اين بيت شروع مى‏شود:

 

به نام آنكه شمع ديده افروخت

به نور ديده‏ام نظاره آموخت[2]



*

ابتداى فرهاد و شيرين حبيب شيرازى داراى اين بيت است:

 

سواد بيستون پيدا شد از دور

سوادى روشن از وى آتش طور[3]



*

دكتر زرّين‏كوب در كتاب با كاروان حلّه مى‏نويسد: از كسانى كه پس از فخرالدّين اسعد گرگانى به نظم داستانهاى بزمى پرداختند كسى به شورانگيزى و دلربايى وحشى در شيرين و فرهاد و مكتبى شيرازى در ليلى و مجنون نگفته است.[4]

افرادى چون وحدت و خوارزمى به تقليد از وحشى به سرودن فرهاد و شيرين پرداختند. اين كتاب يك بار به زبان انگليسى ترجمه و چاپ شده و در حال حاضر ترجمه چينى آن توسط چين‏لين زير چاپ است
(روزنامه همشهرى). صميمى‏ترين دوست وحشى ـ ميرحيدر معمّايى ـ رباعى مستزادى درمادّه تاريخ اين مثنوى سروده است:

 

 

در مثنوى از ذوق دلارا وحشى دُرّها افشاند
تا خاتمه نارسيده امّا وحشى دُرّها درماند
دوران پى مثنوىّ بى‏خاتمه‏اش تاريخ چو خواست
گفتيم كه: «مثنوىّ ملاّوحشى» بى‏خاتمه ماند![5]

 

991 قتذكره نصرآبادى: 475

اكثر نويسندگان خصوصا آقاى احمد گلچين معانى در مكتب وقوع اين رباعى مستزاد را تاريخ فوت وحشى مى‏داند. دكتر صفا در تاريخ ادبيّات در ايران اشاره به همين موضوع دارد.

سعيد نفيسى در مقدمه ديوان وحشى (صفحه بيست) و در كتاب «تاريخ نظم و نثر پارسى، ج 1: 435» مادّه تاريخ فوق را مادّه تاريخ اتمام فرهاد و شيرين مى‏داند. امّا بنا به آنچه كه در ريحانه‏الادب آمده است، اين سخن درست به نظر نمى‏رسد زيرا معمّايى با وحشى مصاحبت و مجالست داشته و دوست صميمى و نزديك وى بوده است، ديگر آنكه معمّايى، قطعه‏اى در مادّه تاريخ فوت وحشى دارد كه بيت پايان آن چنين است:

 

گفتيم: «دور شد ز سخن ناظم سخن»

گفتند اهل نظم: «نظامى ز پا فتاد»



991 ق

گفتنى است فرهاد و شيرين وحشى در روزگار جوانى او سروده شده است، زيرا ديگر نتوانست آن را به آن دلربايى و دل‏انگيزى بسرايد و به اتمام رساند.

برخى مثنوى فرهاد و شيرين را «ليلى و مجنون» نوشته‏اند از آن جمله در:

1.     پاورقى مقاله رشيد ياسمى، در مجله آينده (س 1، ش ص 188).

2.     فهرست نسخه‏هاى خطّى دانشكده الهيّات دانشگاه تهران (ج 1: 136)، نسخه شماره 8/172 ب.

برخى نام اين مثنوى را خسرو و شيرين ناميده‏اند از جمله:

1.     خسرو و شيرين (نسخه خطى شماره 11996 آستان قدس).

2.     مدرّس تبريزى در ريحانه‏الادب، هم فرهاد و شيرين و هم خسرو و شيرين را متعلّق به وحشى دانسته است.[6]



[1]×. فارسنامه ناصرى، ميرزاحسن فسايى، به كوشش منصور رستگار فسايى، تهران: اميركبير، 1367، ج 2: 1106.

[2]×. شيرين و فرهاد: كوثرى قره‏باغى، نسخه خطّى كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى، شماره 11785، برگ اوّل.

[3]×. تذكره ميكده، محمّدعلى وامق يزدى، به كوشش حسين مسرّت، تهران: ما، 1371: 108، 109 و 297 و نيز بنگريد به مقاله «حبيب شيرازى سخنورى گمنام»: حسين مسرّت، آشنا، س 3، ش 16 فروردين ـ ارديبهشت 73: 82ـ86.

[4]×. با كاروان حلّه: عبدالحسين زرّين‏كوب، تهران: علمى، چاپ ششم 1370: 195.

 

[5]×. تذكره نصرآبادى، همان جا: 475.

 

[6]×. ريحانه‏الادب: محمّدعلى مدرّس تبريزى، تهران: خيّام، چاپ سوّم 1369، ج 5 و 6: 307.

 

آموزشگاه گویندگی و سخنوری موسسه شهریاران سخن (مدرسه سخن)

مدرسه سخن آموزشگاه و مدرسه تخصصی مجریگری و اصول و فنون سخنرانی


سالها با شما و همراه شما هستیم در سایت ایران مجری و باشگاه ایرانمجری. افتخار ماست تا اینبار در سایت سخنوری با شما باشیم.  صدها مقاله مرتبط به فنون سخنرانی و صدها متن سخنرانی و متن مجری گری در پردیس سخن 1400

مدرسه سخن ایران از بهترین مراکز آموزشی در زمینه سخنوری و گویندگی و مجریگری می‌باشد که با مدیریت دکتر فریبا علومی یزدی و مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکنون به آموزش بیش از ۱۰۰۰ مجری و سخنران در کشور اقدام نموده است.
شما می توانید آخرین مقالات و آموزش های مرتبط با فن بیان و سخنوری را در این سایت ببینید . برای ورود به سایت سخنوری کلیک کنید.


آخرین تصاویر از سخنوران و فراگیران مدرسه سخن و نظرات ارزشمند آنها را در قسمت نظرات گوگل مپ ملاحظه فرمایید.

روی لینک زیر کلیک کنید

گوگل مپ : مدرسه سخن ایران تاسیس ۱۳۹۵ آموزش سخنوری ، گویندگی و مجریگری

تنها یک راه برای سخنور شدن وجود دارد !